Baselgia s. Martin Trun

La baselgia d‘avon 1660

Il datum dalla erecziun d’ina emprema baselgia parochiala el vitg da Trun sespiarda dil tuttafatg el stgir dalla historia. Igl onn 765 fa igl uestg Tello da Cuera si beins e possess alla claustra da Mustér. Il renomau testament da Tello menziunescha denter auter in pèr colons a Trun ed era in bein che vegni gudius d’in cert Silvanus, che seigi in spiritual. Sch’in spiritual viveva da quei temps a Trun, savess ins s’imaginar ch’ei deva era gia ina baselgia a Trun. Quei ei denton mo ina supposiziun, cumprovas dat ei buc. Igl onn 1251 cumpara en in document il num d’in plevon per la pleiv da Trun. Ils 13 d’october 1272 ei vegniu consecrau ina baselgia cul patrocini da s. Martin, che haveva la direcziun sera encunter damaun. Entuorn la mesadad dil 17avel tschentaner vegnan las veglias, per ordinari memia pintgas baselgias, remplazzadas da novas baselgias spaziusas e claras. Il crap da fundament per la baselgia hodierna, ch’ei drizzada encunter miezdi, ei vegnius tschentaus ils 23 d’avrel 1658.

La baselgia hodierna

Encunter mesanotg vegnan las casas dil vitg tochen giu tier la baselgia e fuorman cun lezza il plaz cadruvi. Da tschei maun, encunter miezdi, ei la terrassa dil santeri e giudapeis da lez la planira da Pustget: il spazi ordentuorn ei libers e lartgs. Ils mirs-baselgia ein structurai entuorn ed entuorn cun artgs tschocs (Blendbogen) che sebrattan giu cun pilasters. Ton ils artgs sco ils pilasters ein fatgs mo pigl egl, decoraziun senza funcziun statica. Da maun dretg dalla porta-baselgia, si ad ault en ina nischa, engart’ins il patrun-baselgia s. Martin che taglia empermiez siu manti, da l’autra vart s. Gieri en cumbat cul dragun.

Igl intern

Igl intern secumpona dil chor, dalla nav cun quater giuvs (cuvretgs cun arviuls en crusch) e da dus capluts laterals en fuorma da nischas pauc profundas mo rehamein decoradas cun stuccaturas, per part sularadas. Remarcabel che quei emprem giuv ei decoraus surabundontamein, pli rehamein perfin ch’ils mirs dil chor. Architctonicamein sco era decorativamein representa la nova baselgia in edifeci tipic ed unicamein baroc tumpriv, cun execpziun dad ezacontas ingredienzas decorativas dil rococo, admessas pli tard. La nav ei partida en treis schinunmai giuvs (oz quater). Chor e nav ein cuvretgs d’arviuls da crusch. Ils treis arviuls dalla nav ein sparti in da l’auter da fermas tschentas. Igl arviul sur la fuorma poligonala dalla part davon il chor, ha, stuend s’adaptar a quella, survegniu la construcziun d’ina mesa culpa. La extraordinaria grossa miraglia ha lubiu da far ina approfundaziun egl emprem giuv avon il chor. Quellas duas nischas dretg e seniester ein surmontadas d’in vast artg e marcheschan fetg e bein ils capluts.

Igl altar grond

Igl altar grond cun sia architectura e decoraziun representa in magnific object da parada, che anfla lunsch entuorn buc in semegliont. Igl altar ei il fretg da duas epocas. La fuorma oriunda datescha dil temps ch’ins ha construiu la baselgia nova. Igl altar da 1660, scaffius d’in artist nunenconuschent dil baroc tumpriv e pli tard, anno 1766, ei igl altar vegnius amplificaus el stil pli elegant e fin dil rococo. L’entira cumposiziun consista ord in‘alzada principala ed in‘alzada suren. L’emprema cumpeglia il maletg principal cun duas petgas dasperas ed in tract exteriur da mintga vart cunfinaus ossum dad ina petga. Quei tract cuntegn las nischas per las reliquias da sogns. Il maletg digl altar muossa davontier s. Sigisbert e s. Placi, davostier ils sogns Glieci, Flurin e Martin. Il tabernachel ei in magnific muster baroc en fuorma d’in tempel cun duas alzadas ed in tract suren.

Ils altars laterals

Ils quater altars laterals postai en gl’emprem giuv ein da stuc e derivan tuts dil temps ch’ins ha baghegiau la baselgia nova. Ils dus altars all’entrada dil chor, ch’ein veseivels dalla nav anora, ein construi a moda simmetrica: omisdus cuntegnan in maletg circumdaus da mesaspetgas neras cun suravi in tetgom ed in gebel.

Sco in tempel en miniatura vesan ils altars laterals ora. En egl dat surtut quel encunter damaun che muossa Nossadunna cugl affon Jesus, seniester giu bass ei s. Gion Battesta sco buobet e seniester sin peis s. Gion evangelist. La cumposiziun dil maletg ei remarcabla: ils tgaus dallas figuras fuorman ina diagonala ascendenta che taglia la verticala dalla plonta davostier. El funs pon ins tscharner in marcau cun fatschadas tarlischontas en ina cuntrada da tempra meridiunala. Quei maletg da valeta extraordinaria ei ina donaziun dil plevon da Trun Johannes de Turre a caschun dalla construcziun dalla baselgia. Quei tradeschan igl uoppen e l’inscripziun en in cantun dil maletg.

Gl’altar da tschei maun (encunter sera), dedicaus allas sontgas Barla e Brida, ei artisticamein buca ton impurtonts. Davon quei altar ei Pader Placi a Spescha (*1752) vegnius satraus ils 16 d’uost 1833. In’inscripziun commemorativa el liug dalla fossa regorda a quei fatg. Ils dus ulterius altars laterals ellas nischas fan part dalla decoraziun en stuc. Ils maletgs, enramai dallas petgas da marmel e dil parsiel, representan dad in maun ina gruppa da sogns che glorificheschan il num da Jesus e da l’auter maun Nossadunna dil s. Rusari (cun s. Dumeni e s. Catrina da Siena).

Il crap da batten savess esser dil 14avel tschentaner ed il grond cruzifix vid igl arviul denter chor e nav datescha da circa la mesadad dil 16avel tschentaner. Duront il temps ora ein diversas renovaziuns vegnidas exequidas. Aschia ei igl onn 1950 stau la damonda: ingrondaziun u mo restauraziun dalla baselgia. Il schaner 1951 eis ei vegniu concludiu da restaurar ed ingrondir la baselgia. La davosa renovaziun dalla baselgia ei vegnida realisada 1997/1998.

Patrocini: s. Martin da Tours (11 da november)
Construcziun: 1658-1662
Consecraziun: 3 da settember 1662
Davosa renovaziun: 1997-1998

La baselgia ei aviarta duront il di.